Amelia Pieszczoch
Wyobrażasz sobie, co by było, gdyby uczniowie byli zainteresowani twoją lekcją tak bardzo jak grą komputerową? Albo najnowszym modnym serialem? Taki poziom zainteresowania zamieniłby zajęcia w przyjemność i pomógłby w zapamiętywaniu nowego materiału. Ale… czy to jest w ogóle możliwe do osiągnięcia? I w jaki sposób można się zbliżyć do tego stanu?
Zainteresowanie i motywacja
Całkiem prawdopodobne, że już się poddałeś_aś w tym temacie. Powszechnym w dzisiejszych czasach problemem jest brak determinacji uczniów i zniechęcenie do nauki. Żeby lepiej zrozumieć przyczyny tego stanu i czynniki, jakie wpływają na zachowanie twoich podopiecznych, przyjrzyjmy się procesowi nauki z perspektywy psychologicznej.
Teoria konstruktywizmu, stworzona przez Jeana Piageta, głosi, że jednostka uczy się, pobierając informacje z otoczenia i, na podstawie wcześniejszej wiedzy i doświadczeń, aktywnie konstruuje z nich nową wiedzę. Ten proces wymaga więc energii. Dlaczego się uczymy? Ponieważ coś nas do tego motywuje.
Motywacja w psychologii to siła, która powoduje rozpoczęcie, kontynuację i zakończenie działań. To ona kieruje ludzkim zachowaniem. Motywacja jest też ściśle powiązana z zainteresowaniem. Zostało dowiedzione, że wzrost motywacji spowodowany zainteresowaniem ma korzystny wpływ na przebieg i efekty procesu nauki (Krapp i in. 1992).
Podsumowując, jeżeli chcesz podnieść jakość swoich lekcji, musisz zadbać o motywację i zainteresowanie swoich uczniów. Otuchy dodaje informacja, że nauczyciele mają istotny wpływ na motywację swoich uczniów (Häussler & Hoffmann, 2002; Shymansky, Yore, & Anderson, 2004; za: Palmer, 2009).
Zainteresowanie sytuacyjne.
Wydawać by się mogło, że jeżeli uczniowie nie są osobiście zainteresowani danym przedmiotem, to ciężko może być zaangażować ich w lekcję. W psychologii wyróżniamy jednak dwa rodzaje zainteresowania: osobiste i sytuacyjne. Zainteresowanie sytuacyjne pojawia się w odpowiedzi na określone bodźce, np. gdy coś ciekawego wydarzy się na lekcji (eksperyment, gra, quiz itp.). Wielokrotne wywołanie zainteresowania sytuacyjnego na konkretnym przedmiocie prowadzi do wzrostu ogólnego zainteresowania tym przedmiotem i wpływa pozytywnie na przyjemność z nauki i motywację (Palmer, 2004). Ten optymistyczny wniosek nie oznacza od razu, że wszyscy pokochają twój przedmiot, ale na pewno mogą polubić go nieco bardziej, jeśli odpowiednio się zaangażujesz.
Jak to zainteresowanie wywołać?
Istnieje wiele czynników, które mogą wpłynąć na zainteresowanie sytuacyjne. Są to m. in.: pojawienie się nowości, możliwość dokonania wyboru, poczucie, że materiał ma osobiste znaczenie dla uczącego się, zaskoczenie, niepewność rezultatu, techniki zwiększające zaangażowanie, emocje, stosowanie anegdot, praca w grupach – kontakty społeczne, możliwość dociekania i samodzielnego odkrycia odpowiedzi czy zadania manualne lub wymagające aktywności fizycznej (Palmer, 2009).
Dowodów na skuteczność tych metod dostarcza neuronauka. Większość z wyżej wymienionych aktywności stanowi dla organizmu bodziec, który pobudza produkcję dopaminy. Ten neuroprzekaźnik pełni ważne funkcje regulacyjne w organizmie. Wpływa na samopoczucie i energię. Poziom dopaminy jest też skorelowany z motywacją (Niv, 2007; za: Palmer, 2009). Skoro więc nauka potwierdza skuteczność tych metod, warto je wykorzystać w pracy. Można w zwyczajny tok lekcji wpleść kilka “przerywników”, które pobudzą uważność uczniów i wpłyną na skuteczność nauki.
Praktyczne przykłady
Podstawowa zasada jest taka: nowość, niepewność, zaskoczenie. Uczniowie nie będą specjalnie zainteresowani lekcją, jeśli będzie taka jak wszystkie inne. Potrzebujemy czegoś niecodziennego. Czegoś, co wyrwie ich na chwilę z rutyny. Jak wprowadzić nowość na lekcję? Jeżeli zazwyczaj prowadzisz wykład, możesz np. zrobić prezentację multimedialną. Może warto od czasu do czasu przerwać monolog i puścić krótki filmik, który przybliży dane zagadnienie. Zainteresowanie na pewno też przykuje zaproszenie gościa na lekcję (oczywiście jeśli masz taką możliwość) lub przyniesienie dodatkowych materiałów (kserówki, atrybuty, materiały czy cokolwiek, co może się przydać podczas lekcji).
Jeżeli chcesz zwiększyć motywację uczniów, dobrze jest ich zaangażować emocjonalnie. Np: podziel ich na grupy, przydziel zadania i wprowadź element rywalizacji. Niech grupa, która najlepiej wykona zadanie dostanie dodatkową ocenę. Dodatkowy element kontaktów rówieśniczych również powinien zadziałać korzystnie.
Kolejnym pomysłem jest przeprowadzenie wśród uczniów ankiety i poznanie ich opinii o zajęciach. Zapytaj jakie tematy ich szczególnie interesują (i wprowadź to do planu zajęć) a także jakie są ich ulubione aktywności. Twoi uczniowie będą wiedzieć najlepiej, co ich zaangażuje.
Czego nie robić?
Jeśli chcesz, aby uczniowie byli autentycznie zainteresowani na zajęciach – unikaj powtarzalności. Wytłumacz im jak to, czego się uczycie, może się przydać w ich życiu (albo chociaż w dalszej nauce twojego przedmiotu). Ludzie nie lubią uczyć się czegoś, jeśli nie widzą w tym głębszego sensu. Tak samo nie lubią ograniczania autonomii. Yi-Miau Tsai i in. (2008) w swoim badaniu dotyczącym czynników, które zwiększają zainteresowanie na lekcji, skupili się właśnie na tym aspekcie. Okazuje się, że zachowania takie jak: zakłócanie naturalnego rytmu uczenia się uczniów (narzucanie tempa), używanie dyrektywnych poleceń i zadawanie pytań kontrolnych zmniejszają poczucie autonomii uczniów i utrudniają motywację wewnętrzną, zaangażowanie, wysiłek i wytrwałość. Daj im trochę wolnej ręki. Uczniowie lubią sami podejmować decyzje. Możesz to wykorzystać, pozwalając np. grupom zdecydować, jaki temat będą zgłębiać.
Ważny punkt: nie dyktuj im notatek ani nie każ przepisywać ich słowo w słowo z podręcznika. To nudne! Wytłumacz im zasadę i pozwól, żeby sami skonstruowali notatkę swoimi słowami. W ten sposób przynajmniej przez chwilę zastanowią się nad materiałem i postarają się go zrozumieć.
Jeżeli zadajesz pytanie na forum, nie podawaj natychmiast odpowiedzi. Pozwól im się mylić i kilkukrotnie zgadywać. Uczniowie uważają lekcję za bardziej interesującą, jeśli pytanie dłużej pozostaje bez odpowiedzi (Dietiker i in., 2020). Mają wtedy czas, żeby na spokojnie się zastanowić i zrozumieć na czym polega dane zadanie.
Oczywiście wszelkie gry i quizy są dla zainteresowania mile widziane. Twoje zaangażowanie i nastawienie też ma duży wpływ na efekt końcowy. Jeżeli włożysz trochę energii w lekcję, uśmiechniesz się i uwierzysz, że nowe sposoby zadziałają, to na pewno przyniesie lepszy efekt niż gdybyś nudnym tonem dalej wykładał teorię.
Podsumowanie
Metod na zdobycie zainteresowania uczniów jest dużo, dlatego warto podsumować najważniejsze punkty.
- Nowość, nowość, nowość – przeplataj swoją lekcję różnymi aktywnościami.
- Rywalizacja – zwiększa motywację i zaangażowanie.
- Autonomia i prawo do błędu – wpłyną pozytywnie na samopoczucie twoich uczniów.
- Zapytaj ich o zdanie – może sami ci powiedzą, co ich najbardziej ciekawi.
- Daj im czas na zastanowienie się – lepiej zrozumieją materiał i nie będą się stresować presją czasu.
- Skorzystaj z technologii – uczniowie lubią przerywniki w postaci quizów lub zadań online.
I oczywiście twoje zaangażowanie. Wykorzystaj podane tutaj metody albo je zmodyfikuj i dostosuj do siebie. Bądź kreatywny_a. Powodzenia!
Pamiętaj też, że nawet najbardziej zmotywowany uczeń nie wyciągnie zbyt wiele wiadomości z lekcji, jeśli jego motywacja nie będzie iść w parze z metodami skutecznej nauki, zastosowanymi przez ciebie. A co to za metody i jak je stosować? O tym napiszemy w kolejnym artykule.
Źródła:
Dietiker, L., Singh, R., Riling, M., & Nieves, H. (2020). What makes a mathematics lesson interesting to students? https://doi.org/10.51272/pmena.42.2020-49
Palmer, D.H. (2009), Student interest generated during an inquiry skills lesson. J. Res. Sci. Teach., 46: 147-165. https://doi.org/10.1002/tea.20263
Tsai, Y.-M., Kunter, M., Lüdtke, O., Trautwein, U., & Ryan, R. M. (2008). What makes lessons interesting? The role of situational and individual factors in three school subjects. Journal of Educational Psychology, 100(2), 460–472. https://doi.org/10.1037/0022-0663.100.2.460
